Το βιβλίο του μήνα: "Τί είναι αυτό που το λέμε Επιστήμη;", του A.F. Chalmers, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

Το βιβλίο έφτασε στα χέρια μου σε κάποια γενέθλια φίλου, που για καλή μου τύχη θυμήθηκε πόσο πολύ αγαπάω τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης και βιβλία εκλαϊκευμένης φιλοσοφίας και το κατέβασε από το σκονισμένο ράφι, λέγοντας ότι: “Εγώ δεν διαβάζω τέτοια. Σε σένα θα πιάσει μάλλον τόπο”. Και πράγματι δικαιώθηκε.

Μετά από μια πολύμηνη περίοδο έντονης εργασιοθεραπείας, διαβάστηκε μονορούφι, σε κάποια ανάπαυλα άδειας. Μου είχε λείψει η ανάγνωση, είναι γεγονός, αλλά πέραν αυτού και το βιβλίο είναι πράγματι πολύ-πολύ ενδιαφέρον.

Στην ουσία πρόκειται για μία εισαγωγή στην θεωρία της επιστήμης – κατά βάση της φυσικής – για αρχαρίους, που πρωτοπροσεγγίζουν το θέμα. Μην τρομάζετε, όμως. Αν νομίζετε ότι θα βουτήξετε στα βαθιά και στα δύσκολα ,ηρεμήστε. Το πολύ να φτάσουμε “μέχρι τον λαιμό” και εξάλλου -εφ’ όσον σας ενδιαφέρει το θέμα - μια μικρή δόση πρόκλησης είναι πάντα ευεργετική.

Γραμμένο σε πολύ απλή και κατανοητή γλώσσα και με ένα μέγεθος απόλυτα διαχειρίσιμο (270 σελίδες μαζί με τις παραπομπές/σημειώσεις) το βιβλίο αντιπαρέρχεται θέματα φαινομενικά απλησίαστα με έναν πολύ προσιτό τρόπο. Σκεφθείτε ότι ο συγγραφέας, ο Αυστραλός καθηγητής A.F. Chalmers, το προόριζε αρχικά για τους προπτυχιακούς του φοιτητές φιλοσοφίας, δηλαδή για άτομα πρακτικά άσχετα με την φυσική, και πάρτε θάρρος. Ενδεχομένως, αν δεν θυμάστε τίποτα από την Φυσική του λυκείου, να χρειαστείτε κάποια βοήθεια εδώ και κει από κάποιον με καλύτερη μνήμη ή το διαδίκτυο, αλλά ως εκεί. Όχι κάτι το δύσκολο, όχι τίποτα το φοβερό.

Το ιδιαίτερα ενδιαφέρον με αυτό το βιβλίο είναι ότι επιδέχεται ανάγνωση σε δύο επίπεδα. Στο πρώτο, αλλά όχι και τόσο επιφανειακό επίπεδο, ο συγγραφέας πραγματοποιεί μια περιεκτική παρουσίαση όλων των θεωριών που έχουν κατά καιρούς αναπτυχθεί και ερμηνεύουν το “επιστημονικό φαινόμενο” και παράλληλα τις θέτει όλες στην αμείλικτη κρίση τόσο της λογικής, όσο κυρίως της ίδιας της ιστορίας των φυσικών επιστημών. Ορίζει με απλά λόγια τί είναι η Επαγωγή, τί είναι ο Αντικειμενισμός, ο Ατομικισμός, ο Ρεαλισμός, η Εργαλειοκρατεία και άλλα πολλά, παραθέτει τις κυριότερες απόψεις που προσπαθούν να περιγράψουν την δημιουργία και εξέλιξη των επιστημονικών θεωριών, ενώ ταυτόχρονα προσπαθεί να θέσει τα όρια και να εντοπίσει τις πιθανές ασυνέπειες όλων των παραπάνω αντλώντας παραδείγματα από την ιστορία του Κοπέρνικου, του Γαλιλαίου, του Νεύτωνα, του Αινστάιν κλπ.

Καταφέρνει τελικά, μετά απ’ όλα αυτά, ο συγγραφέας να απαντήσει στο κεντρικό ερώτημα του τίτλου: “Τί είναι αυτό που το λέμε Επιστήμη;” Αφήνω την απάντηση, για το τέλος και επανέρχομαι στα διαφορετικά επίπεδα ανάγνωσης του βιβλίου.

Στο δεύτερο, λοιπόν, και βαθύτερο επίπεδο ανάγνωσης, ο υποψιασμένος αναγνώστης ανακαλύπτει πράγματα συγκλονιστικά. Ας εξετάσουμε ενδεικτικά μερικές προτάσεις που μας φαίνονται αληθείς:

1. Η εγκυρότητα της επιστήμης θεμελιώνεται ακλόνητα στην παρατήρηση

2. Οι παλιές και ξεπερασμένες επιστημονικές θεωρίες διαψεύδονται αμετάκλητα από τα νεώτερα πειραματικά δεδομένα

3. Οι επιστήμονες υιοθετούν τις επιστημονικές θεωρίες βάσει αντικειμενικών και αδιάψευστων κριτηρίων

4. Η θεωρία έπεται του πειράματος/παρατήρησης και επιβεβαιώνεται από αυτό

5. Η φυσική ερμηνεύει τον κόσμο όπως αυτός είναι στην πραγματικότητα

6. Η ιατρική, η νομική, η φιλολογία, η εφαρμοσμένη μηχανική, η ψυχολογία, η κοινωνιολογία κ.α είναι και αυτές επιστήμες κατά τον ίδιο τρόπο με την φυσική

7. Η επιστήμη έχει μια εγγενή ανωτερότητα σε σχέση με άλλα συστήματα γνώσης/σκέψης, π.χ την θρησκεία, τον φροϋδισμό, τον μαρξισμό ή ακόμη και την αστρολογία

Αν ερωτηθούμε όλοι μας θα βρούμε τα παραπάνω εύλογα και σωστά. Στην ίδια όμως ερώτηση το βιβλίο απαντά (σε δεύτερο επίπεδο πάντα) με ένα μεγάλο, ξεκάθαρο και ακλόνητο ΟΧΙ. Τίποτα από τα παραπάνω δεν μπορεί να προκύψει με απόλυτους λογικούς συνειρμούς, όπως τα θεωρήματα των μαθηματικών και ο λόγος που τα αποδεχόμαστε ως κοινωνία είναι κατά βάση εμπειρικός και υποκειμενικός.

Η ανωτερότητα και η εγκυρότητα της επιστήμης αποδεικνύεται λοιπόν μια προκατάληψη, μια ουτοπία. Η γνώση της για τον κόσμο εξελίσσεται με τον ίδιο τρόπο περίπου που μαθαίνει τον κόσμο ένα μικρό παιδί ή την δουλειά του ένας καθημερινός τεχνίτης, ενώ αποδεδειγμένα μέσω της παρατήρησης δεν θα μπορέσει ποτέ να ερμηνεύσει τον κόσμο στο σύνολό του.

Εδώ, επιτρέψτε μου και μια μικρή, αλλά πολύ σχετική παρέκβαση ερχόμενος στα σημεία των καιρών. Αν δούμε μέσα από το πρίσμα που μας παρέχουν οι σελίδες του βιβλίου τα γεγονότα του σήμερα θα διαπιστώσουμε ότι τελικά, μάλλον είναι εντός του λογικά αναμενόμενου πλαισίου λειτουργίας της επιστήμης πράγματα που μας ξενίζουν όπως οι ασυνάρτητες, ασυνεπείς και μεταβαλλόμενες θεωρίες των λοιμωξιολόγων, οι απόψεις των αρνητών της πανδημίας, οι δοξασίες της εκκλησίας ή ακόμη πιο ακραία, οι “ψεκασμένοι” υποστηρικτές της θεωρίας της επίπεδης γης και των μεταφυσικών φαινομένων. Για όλα τα παραπάνω, αν και δεν τα υποστηρίζω, δεν υπάρχει λόγος a priori λογικής απόρριψης και στον βαθμό που επιτρέπεται η ελεύθερη ανταλλαγή απόψεων και δεν δημιουργείται διάθεση επιβολής θα πρέπει να αντιμετωπίζονται πρωτίστως με κατανόηση, αντί για αναθέματα.

Και για να επανέλθω, κλείνοντας, στο κεντρικό ερώτημα του τίτλου, μας λέει τελικά ο συγγραφέας “τί είναι επιστήμη;” Χρησιμοποιώντας τα δικά του λόγια σας αποκαλύπτω ότι η απάντηση είναι μάλλον όχι καθώς δηλώνει ότι: “ξεκινήσαμε μπερδεμένοι και καταλήξαμε τελικά το ίδιο μπερδεμένοι αλλά σε ανώτερο επίπεδο”. Εγώ μόνο να προσθέσω ότι καταλήξαμε όμως και πολύ απελευθερωμένοι (από τα δεσμά της επιστημονικής αυθεντίας). Σε κάθε περίπτωση ξεκαθαρίσαμε ότι αν ψάχνουμε βαθύτερες απαντήσεις, αυτή (δηλ. η επιστήμη) αποδεδειγμένα δεν μπορεί να μας βοηθήσει. Τουλάχιστον όχι περισσότερο από άλλες μορφές γνώσης.

Τη σημερινή μας ανάρτηση επιμελήθηκε ο Βασίλης. Περισσότερες βιβλιοπροτάσεις μπορείτε να βρείτε εδώ.